Editorial
Μὲ μεγάλη χαρὰ ἀναγγέλουμε καὶ παρουσιάζουμε ἐδῶ τὸ δεύτερο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ «Ἀνάλεκτα Σταγῶν καὶ Μετεώρων – Analecta Stagorum et Meteororum», τὸ ὁποῖο ἐκδίδει ἡ Ἀκαδημία Θεολογικῶν καὶ Ἱστορικῶν Μελετῶν Ἁγίων Μετεώρων. Ὅπως καὶ τὸ πρῶτο, τὸ δεύτερο αὐτὸ τεῦχος διανοίγει νέες ἀτραποὺς στὶς μετεωρικὲς σπουδές καὶ νέα πεδία διεπιστημονικοῦ ἐνδιαφέροντος.
Τὸ παρὸν τεῦχος ἀνοίγει μὲ τὸ ἄρθρο τοῦ κ. Χρυσοβαλάντη Κυριακοῦ, διὰ τοῦ ὁποίου κατατίθενται σκέψεις, σχετικῶς μὲ μιὰ νέα διάσταση κατανοήσεως τοῦ μετεωρικοῦ κόσμου. Ὁ ἐρευνητὴς ἐπικεντρώνεται στὸ ρόλο τοῦ «ὕψους», ἐν σχέσει μὲ τὴν παράδοση τοῦ ἀρχαίου στυλιτισμοῦ, βασιζόμενος στὴν καλουμένη «ἱεροτοπία», διὰ τῆς ὁποίας κατανοῦμε τὴν ἔννοια τοῦ «ἱεροῦ ὄρους» καθὼς καὶ τὸ ἰδεῶδες τῆς ἀσκήσεως ἐπ’ αὐτοῦ.
Ἀκολουθεῖ ἡ μελέτη τοῦ κ. Φωκίωνος Κοτζαγεώργη, στὴν ὁποία ὁ ἐρευνητὴς ἀποτιμᾷ τὶς πληροφορίες ποὺ ἀντλοῦνται ἀπὸ τὸ ἀνέκδοτο ὀθωμανικὸ ἀρχεῖο τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου, καὶ μάλιστα τοῦ 15ου αἰῶνος. Μετὰ ἀπὸ ἐνδελεχὴ ἐξέταση, ὁ Φ. Κοτζαγεώργης ἀποδεικνύει ὅτι ὁ συγκεκριμένος αἰώνας δὲν εἶναι αἰώνας παρακμῆς, ἀλλὰ ἀντιθέτως ἀποτελεσματικῆς προσαρμογῆς στὰ νέα δεδομένα, καὶ ἀναπτύξεως οἰκονομικῆς. Συνάμα διαφωτίζει τὶς διασυνδέσεις τῶν μετεωριτῶν μοναχῶν μὲ τὴν ὀθωμανικὴ ἀριστοκρατία τῆς περιόδου.
Στὸ ἴδιο πλαίσιο, καὶ βασιζόμενη ἐπίσης στὸ ὀθωμανικὸ ἀρχεῖο τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου, κινεῖται καὶ ἡ ἐργασία τῆς κ. Στυλιανῆς Λεπίδα. Διὰ τῆς ἐν λόγῳ «μελέτης περιπτώσεως», ἡ συγγραφέας πραγματεύεται τὸ χρονοδιάγραμμα καὶ τὶς συνέπειες τῆς δημεύσεως τοῦ ἔτους 1568/9, ἀλλὰ καὶ τοὺς τρόπους ἀνακτήσεως τῆς περιουσίας τοῦ μοναστηρίου. Σημειωτέον, ὅτι ἡ κ. Λεπίδα ἐκδίδει καὶ μεταφράζει (στὴν ἀγγλικὴ) τὰ σχετικά ἔγγραφα, γεγονὸς ποὺ καθιστᾷ τὴ μελέτη της πολύ χρήσιμη.
Οἱ ἱστορικὲς μελέτες ὁλοκληρώνονται μὲ τὸ ἄρθρο τοῦ κ. Δημητρίου Ἀγορίτσα, ὁ ὁποῖος μᾶς μεταφέρει ἐπίσης στὴν ὀθωμανικὴ ἐποχή (15ος – 18ος αἰ.) μὲ μία ἀκόμη μελέτη ποὺ ἔχει ὡς θέμα τα μετόχια τῶν θεσσαλικῶν μονῶν στὴν Ὀσδίνα Θεσπρωτίας. Ἡ παρουσία, ἡ ὀργάνωση καὶ ἡ ἐξέλιξη τῶν μετοχίων αὐτῶν συνιστὰ τομὴ στὴν ἱστορία τῶν μονῶν τῆς Δ. Θεσσαλίας, θέμα τὸ ὁποῖο δὲν εἶχε ὡς σήμερα μελετηθεῖ ἐπαρκῶς. Μάλιστα, στὸ πλαίσιο τῆς ἴδιας μελέτης, διαμορφώνεται ἡ προσωπογραφία ὅσων ἐνεπλάκησαν στὸ «σκάνδαλο Πετρόπουλου».
Ἐν συνεχείᾳ οἱ Γεώργιος Μπουδαλής, Ἄννα Καρατζάνη, Joy Boutrup καὶ Νικόλαος Τουτός ἐξετάζουν ἀναλυτικῶς τὴ στάχωση τοῦ περγαμηνοῦ κώδικος ΕΒΕ 58 (14ος αι.), δηλαδὴ τοῦ εὐαγγελίου τοῦ ὁσίου Ἰωάσαφ, τοῦ κτίτορος τοῦ Μεγάλου Μετεώρου. Πρόκειται γιὰ στάχωση μοναδικὴ καὶ σπάνια, ἡ ὁποία πληροφορεῖ ὄχι μόνο γιὰ τὴν σχετικὴ μὲ τὶς σταχώσεις τεχνολογία τῆς περιόδου, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ πολιτισμικὸ ὑπόβαθρο τῆς ἐποχῆς.
Ἡ ἑνότητα τῆς τέχνης καὶ τοῦ πνευματικοῦ πολιτισμοῦ στὰ Μετέωρα συνεχίζεται μὲ τὸ ἄρθρο τῆς κ. Lilyana Yordanova. Ἡ συγγραφέας ἐξετάζει καὶ ἀξιολογεῖ τὸ ἔργο καὶ τὴ σταδιοδρομία τοῦ ζωγράφου Φράγκου Κατελάνου, κυρίως μέσα ἀπὸ τὸ σύνολο τῶν διακοσμητικῶν θεμάτων τοῦ ἐργαστηρίου του. Ἀναφέρεται στὶς πιθανὲς πηγὲς ἐμπνεύσεώς τους, ἀλλὰ καὶ τὸ σκεπτικὸ τῆς τοποθετήσεώς τους στὸ πρόγραμμα τριῶν ναῶν, ποὺ ἔχουν συσχετισθεῖ μὲ τὸν Φράγκο Κατελάνο.
Ἡ Ἀθηνὰ Ζουπαντή, ἡ Μαρία Ξεναρίου, ἡ Μίρκα Παλιούρα καὶ ὁ Κωνσταντῖνος Στεφανὴς σχολιάζουν στὸ παρὸν τεῦχος τὴν περιηγητικὴ γραμματεία τοῦ 19ου αἰῶνος. Ἡ μελέτη τους περιλαμβάνει σχολιασμένο βιβλιογραφικό κατάλογο εἴκοσι ἕξι κειμένων ἀπὸ τὴ Συλλογὴ Φινόπουλου. Ἀφετέρου, τόσο τὸ περιεχόμενο ὅσο καὶ ἡ εἰκονογράφηση τῶν ἐν λόγῳ κειμένων παρουσιάζει ἐξαιρετικὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὶς ἱστορικὲς πληροφορίας που παραδίδουν, ἐν σχέσει μὲ τὸν βίο καὶ τὴν κατάσταση τῶν μοναστηρίων κατὰ τὸν 19ο αἰῶνα.
Τέλος, ἡ μελέτη τοῦ κ. Σπυρίδωνος Βλιώρα ἀναφέρεται στὴν ἐτυμολόγηση, στὴν ἱστορία καὶ στὴν ἐπικράτηση τοῦ οἰκωνυμίου «Καλαμπάκα», θέτοντας μάλιστα τὸ συγκεκριμένο οἰκωνύμιο σὲ διάλογο μὲ τὴν τοπικὴ παράδοση καὶ ἱστορία.
Μετὰ τὸ πέρας τῶν μελετῶν, ἀκολουθεῖ ἀρχαιολογικό παράρτημα γιὰ τὴ μνημειακὴ τοπογραφία τῶν Χασίων, τὸ ὁποῖο ὑπογράφει ἡ κ. Κρυσταλλία Μαντζανᾶ. Σὲ αὐτὸ παρουσιάζεται συνοπτικῶς, γιὰ πρώτη ὅμως φορά, ἡ ζωγραφικὴ τῶν ναῶν καὶ τῶν μοναστηρίων τῆς περιοχῆς τῶν Χασίων ἀπὸ τὸν 11ο ἕως καὶ τὸν 19ο αἰώνα. Τὸ δὲ χρονικὸ γιὰ τὴ διαδικασία ἐντοπισμοῦ, συντηρήσεως καὶ ἀνακατασκευῆς τοῦ παλαιοῦ ὡρολογίου τῆς μονῆς τοῦ Μεγάλου Μετεώρου (1400-1600), ἡ ὁποία ὀφείλεται στὸν κ. Spiridion Azzopardi, εἰδικὸ συντηρητὴ μηχανικῶν ὡρολογίων, κρίνεται ὡς πολὺ σημαντικό ἐξαιτίας τῆς σπανιότητος τοῦ ἀντικειμένου ἀλλὰ καὶ τῆς σχετικῆς τεχνολογίας.
Τὸν παρόντα τόμο κλείνει ἡ ἀπὸ τὸν κ. Ἠλία Γιαρένη ἐμπερισταμένη βιβλιοπαρουσίαση τοῦ ἀφιερωμένου στὴ μνήμη τοῦ Χαραλάμπους Στεργιούλη (†10.09.2021) τόμου Ἄμητος. Τόμος αφιερωμένος στη μνήμη του Χαράλαμπου Στεργιούλη. Ὑπενθυμίζεται ὅτι ὁ Χαράλαμπος Στεργιούλης ὑπῆρξε ἱδρυτικὸ μέλος καὶ συνεργάτης τῆς Ἀκαδημίας μας.
